Phnom Penh, Cambodja 23-25 feb.

Zodra we de grens oversteken wordt me meteen duidelijk : Cambodja is het wilde westen van Azie. Geen wolkenkrabbers, fancy kleren of blitse scooters.  Hier zie ik stoffige hobbelige wegen, straten vol afval, gammele hutjes, kleine huisjes op palen en oude gebouwen die de tand des tijds doorstaan hebben.  Een drukke zinderende hitte dwingt de mensen het wat trager aan te doen.  Wie kan, verbergt z'n gezicht achter een sjaal of hoofddoek, als bescherming tegen de schroeiende zon.

De bus staat stil en onmiddellijk stormt een legertje tuk tuk drivers en bedelaars op ons af.  Een moeder in lompen met een kindje op de arm, twee mannen met krukken, beiden mankeren hier en daar een arm of een been, iets verderop zit een man op een roestige scooter ons gade te slaan, klein en geblokt, met een rond gezicht, platte neus en een donkere bruingebrande huid.  Hij draagt een gescheurde broek, een vuil hemd met gaten en heeft een doek rond zijn hoofd gebonden.  De typische cambodiaanse look.

Zes uur op de bus, tijd genoeg om mijn boek uit te lezen over de Khmer.  Een goede voorbereiding op wat er de volgende dagen komen zal.  Het gaat over een meisje van 6, Luong, dat met haar familie uit Phnom Phen verdreven wordt naar het platteland toen de Khmer de hoofdstad innam. Haar familie, die eens deel uitmaakte van de begoede middelklasse, komt in een werkkamp van de Khmer terrecht,  waar ze al hun bezittingen moeten afstaan en in een klein gammel hutje moeten leven.  Ze moeten ontzettend zwaar werk verrichten en worden op een hongerrantsoen gezet.  Van de rijst die ze oogsten krijgen ze niets.

Ze worden gedwongen hun naam te veranderen en durven niet over hun verleden te praten, want de vader van het gezin was ooit commandant onder het regime van Lon Nol, die door de Khmer afgezet werd.  Dit alleen al is voldoende reden om de hele familie te executeren.  Haar oudste zus sterft van ondervoeding, haar vader, moeder en jongste zus worden vermoord en de rest van het gezin wordt uiteen gedreven.  Luong zelf  beland in een traingskamp voor kindsoldaten, waar ze gebrainwashed wordt en een militaire opleiding krijgt.  Het is een aangrijpend verhaal dat de gruwel van de Khmer door de ogen van een kind laat zien.

Met dit nog vers in m'n geheugen bezoek ik Tuol Sleng, oftewel S21, de berruchte gevangenis in Phnom Phen waar zogenaamde "tegenhangers" van het regime ondervraagd en gemarteld werden voordat ze geexecuteerd werden in de Killing Fields.   Deze griezelige gevangenis was ooit een school.  Op de speelplaats prijkt een galg.  In de klaslokalen staan de ijzeren bedden waarop de gevangenen gemarteld werden, en je kan de kleine stenen en houten cellen zien die in alle haast gebouwd werden om de grote toestroom gevangenen aan te kunnen.  In 1 van deze cellen zie ik bloedspatten op de tegels, die niet meer weg te krijgen zijn.

In een grote hal hangen de foto's van de duizenden gevangenen die hier gezeten hebben.    Hun versteende gezichten getekend door honger en ontbering. Hun ogen vol angst, pijn en onzekerheid.  Ze staren je aan als geesten uit een ver verleden.  Velen onder hen zijn nog kinderen.  En ook bejaarden werden niet gespaard.  Van de 15.000 gevangenen hebben maar 7 het er levend vanaf gebracht, en niemand is hier ooit kunnen ontsnappen.

Ik heb de getuigenissen gelezen, en was verontwaardigd door de smerige manier van handelen van de Khmer.  Een gevangene werkte als boer onder het Pol Pot regime, en werd plotseling een betere job aangeboden.  Toen hij daarop inging (de job afslaan was trouwens geen optie), en met de soldaten meeging, werd hij niet naar zijn nieuwe werkomgeving geleid, maar recht naar S21.  Daar werd hij beschuldigd van feiten die hij niet gedaan had, en gemarteld tot hij tot 2 maal toe het bewustzijn verloor.  Uiteindelijk heeft hij eender wat toegegeven.  Tevreden met hun resultaat, smeten de bewakers de zwaar gewonde man in een vieze cel.

Naast getuigenissen van gevangenen, hangen er ook getuigenissen van bewakers.  Veel van hen hadden geen keuze.  Wie weigerde, belandde zelf aan de andere kant van de tralies.  Het was een kwestie van overleven.  Vele bewakers waren gedreven uit angst.  Angst voor het regime, en voor "Duch", de leider van S21.  Hij maakte voor elke gevangene een steekkaart met foto en persoonlijke gegevens.  In totaal hield hij ongeveer 20.000 dossiers bij, wat zijn maniakale kantje bewijst.  Zijn foto in het museum is bekrast en met alcoolstift beklad.  Ook de muren zijn volgeschreven.  Uitingen van meedeleven, verontwaardiging, en vooral van woede.  Deze plek laat niemand onberoerd.

En het houdt nog niet op.  De volgende dag ga ik de Killing Fields bezoeken.  Deze plek was oorspronkelijk een chinees kerkhof, dat 15 km buiten het centrum van Phnom Phen ligt. Omdat  er zoveel executies uitgevoerd werden in S21 en de lijken die zich maar bleven opstapelen, werden de gevangenen voortaan in overvolle trucks naar dit dodenkamp gebracht, geexecuteerd en in massagraven gedumpt.  Om geen kogels te verspillen werden ze gewoon de kop ingeslagen met een hamer.  En ook de kinderen werden niet gespaard, want de Khmer Rouge was bang dat zij later wraak zouden nemen.  Jonge babies werden doodgeslagen tegen de stam van een boom.

Als je de Killing Fields binnenkomt, loop je recht op een 11-verdiepingen hoge stoepa (toren), met duizenden opeengestapelde schedels.  Even slikken.  In de fields zelf zie je overal putten waar de massagraven blootgelegd zijn.  Overal waar je loopt, steken lappen stof uit de grond.  Deze raggen zijn restanten van kleding, die door de regen naar de oppervlakte komen, net als beenderen, botjes en tanden.  Er staat een grote glazen kubus waarin ze verzameld worden.  Ik krijg er kippevel van.

Ongeveer 9.000 doden zijn hier geteld, maar men schat dat het werkelijke aantal nog veel hoger ligt, minstens het dubbele . In heel cambodja zijn ongeveer 3 miljoen mensen de dood ingejaagd door executie, honger en ontbering.  Dat is 1 vierde van de totale bevolking!  De verantwoordelijke voor deze massamoord, Pol Pot, is nooit terrechtgesteld. Hij is na de val van de Khmer Rouge ondergedoken, en later in Thailand gestorven.  De tweede in lijn, Duch, is in april 2010 (nog maar heel recent dus !) veroordeeld tot 35 jaar cel.  Een magere troost voor de vele nabestaanden die hun dierbaren verloren hebben.

Als ik de Killing Fields verlaat, achterop de scooter, sluit ik mijn ogen en probeer de gruwel van de afgelopen uren door de wind weg te laten blazen.  Al wat ik gezien, in combinatie met het boek dat ik gelezen heb, heeft me diep geraakt.  Als ik afstap voor mijn guesthouse komt een jonge cambodiaan enthousiast op me afgelopen "Miss, do you want to go to the shooting range to shoot a gun ?" Totaal misplaatst.   Ik antwoord dat " there has been already enough shooting in the past".  Echt ongelofelijk, sommige Cambodianen proberen hun bloederige verleden als kermisattractie aan de man te brengen, om er toch maar een cent uit te kunnen kloppen.  Ik heb in een tuk tuk zelfs reclame zien hangen voor tegen betaling een koe op te blazen met explosieven.

Maar er is meer in Phnom Penh dan dood en genocide.  Ik fiets naar de markt op zoek naar wol.  De afgelopen weken heb ik in Vietnam veel mutsen gehaakt en die verkopen als zoete broodjes.  Ik heb zelfs bestellingen wachten, en voor eentje daarvan heb ik zwarte wol nodig.  Altijd een hele opgave om zoiets te vinden op een lokale markt, zeker als het zo'n gigantisch grote markt is als in P.P. waar geen kat engels verstaat.   Maar wie zoekt, die vindt, en na een uur ronddwalen door een wirwar van kleine glibberige stinkende gangetjes van nog geen meter breed, vind ik uiteindelijk wat ik nodig heb.. de felbegeerde zwarte wol voor Tim z'n muts.

S'avonds besluit ik om mij onder de mensen te mengen.  Ik leer wat volk kennen aan tafel, een paar Croaten, een paar Hollanders, een Portugees en een Duitse, en we besluiten het nachtleven in te duiken.   Onze bestemming : "the heart of darkness", een typisch cambodiaanse keet, met veel kitch,  glitter en glamour, veel te luide housemuziek, en opvallend veel cambodiaanse meisjes met korte rokjes die rond de toeristen hangen.  Het is wel duidelijk wat daar de bedoeling van is.  En in deze margi club kom ik toch wel weer een bekende tegen zeker... Robert, half-zweed-half-chilleen, was amper een week geleden nog in Pogo bar, in Mui Ne.  Het leven zit vol verassingen.

Morgen neem ik de bus naar Kampot, waar Eline zit.... ik kijk er al naar uit !