Havana, Cuba 19-21 februari 2017

Onder de vleugel van het vliegtuig zie ik een mix van turquois en azuurblauw, zo helder dat ik het gevoel heb dat ik tot op de bodem van de zee kan kijken. Een nieuw land, Cuba! Ik ben heel benieuwd want Cuba is geen onbesproken blad. Dit land heeft de afgelopen decennia veel meegemaakt, en is nu, na de recentelijke dood van Fidel, veel veranderingen aan het ondergaan. Het staat nog met één been diepgeworteld in een strak communistisch regime, terwijl het met het andere been wankele stapjes in de richting van het kapitalisme begint te nemen.

Overal in de straten zie je nog afbeeldingen van Ché en Fidel, en staan communistische leuzen als 'Hasta Siempre' en 'Viva la Revolucción' gescandeerd. En de oudere generatie heeft steevast wel ergens een portret van Fidel aan de muur hangen. Maar de jonge Cubanen zien de revolutie eerder als iets van grootvader's tijd, en willen niets liever dan modernisering. Zij willen vooruit. Maar is het land er wel klaar voor ?

Komende van Colombia, waar je als toerist alle vrijheid van de wereld hebt om je reisplan zelf samen te stellen, waar je voor 5 dollar een lokale simcard kan kopen die je toegang geeft tot mobiel internet zelfs op de meest afgelegen plekken, en waar je met de hulp van Google maps, Airbnb en Tripadvisor altijd weet waar je bent, waar je heengaat en waar je een goede hostel voor weinig geld kan vinden, wordt je in Cuba wel even met je voetjes op de grond gezet en 20 jaar terug in de tijd gesmeten.

Simcard kopen, vergeet het. Enkel Cubanen kunnen er één kopen en zelfs voor hen is het een heel gedoe. Bellen gebeurt hier nog hoofdzakelijk met de oude traditionele payphone, die je op elke hoek van de straat vindt. Internet, volledig door de overheid beheerd en enkel beschikbaar in publieke parken nadat je een kaartje met inloggegevens hebt gekocht in een overheidskantoor waar je eerst een uur moet aanschuiven. En meestal werkt het internet dan nog niet eens, of belachelijk traag. Wifi thuis is een zeer exclusieve luxe die enkel grote hotelketens of steenrijke Cubanen zich kunnen permiteren.

Het voelt raar om plotseling de transparantie kwijt te zijn, en 'in blind vertrouwen' vervoer en onderdak voor je volgende bestemming te moeten laten regelen door je huidige gastvrouw/heer, zij vissen dan uit hun ouderwetse adresboekje de nummer van een 'Casa particular' op, boeken je kamer en regelen een chauffeur. Jij krijgt dan de naam, het adres en het uur dat je moet klaarstaan. Wij zijn gewend om alles zelf uit te zoeken, te kijken en vergelijken, en de beste prijs-kwaliteit verhouding eruit te kiezen. Maar het allesziende oog van Google heeft een blinde vlek die Cuba noemt.

Het heeft even geduurd voor ik hier aan kon wennen, en ik had in het begin het gevoel dat ik constant afgezet werd, dat we in een 'artificeel toeristenkanaal' terechtgekomen waren waar de prijzen kunstmatig hoog gehouden werden, maar uiteindelijk is het niet meer dan een mindswitch, even terug gaan in de tijd en reizen zoals we vroeger deden, voor de komst van het allesoverheersende internet. Gewapend met een reisgids en een mond om te vragen, en beseffende dat je je hier op niets ècht kan voorbereiden maar dat alles altijd in orde komt, zo moet je in Cuba reizen.

Cuba houdt er ook een merkwaardig monetair stelsel op na. Er zijn twee munten in omloop, de CUC en de CUP. De CUP is de lokale peso, de munt die de Cubaan gebruikt voor de bus te betalen, en groenten en fruit te kopen. De lokale peso is niets waard. De CUC, de peso convertible, is het equivalent van de amerikaanse dollar, maar die naam horen ze hier niet graag dus hebben ze'm tot Convertible omgedoopt. Dit is de munt waarin de toeristen betalen, en vanzelfsprekend is alles dan ook 4x zo duur.

Door dit dubbele munt-systeem is het niet makkelijk om als toerist de echte waarde van de goederen te leren kennen. En het is ook niet makkelijk om te onderhandelen. Het hangt er ook vanaf met wie je onderhandelt, wij hebben bijvoorbeeld al snel geleerd dat er een groot verschil is tussen privé taxi's en staats taxi's. Staats taxi's krijgen een vast bedrag van de staat uitbetaald, en geven dus geen duimbreed toe in onderhandelen omdat ze er toch niets aan winnen. Bij de privé-taxi's kan je de prijs wel ietsje naar beneden krijgen, maar zij moeten vaak zo veel geld aan de staat afgeven dat ze al snel aan een hongerloon werken. En op sommige plekken mogen enkel staats taxi's werken en krijgen prive-taxi's geen vergunning. Dan heb je geen alternatief.

Onze eerste ervaring met dit dicriminerende betaalsysteem was al direct nadat we in Havana geland waren. We willen zoals altijd op de goedkoopst mogelijke manier reizen en hadden dus de bus naar het centrum willen nemen. Maar voor de lokale bus heb je peso's nodig en op de airport kan je enkel CUC's afhalen. In de twee aanwezige wisselkantoren werden geen CUC's in peso's gewisseld. Geen bus dus voor ons. Privé taxi's hebben geen vergunning om de airport binnen te komen, dus de enige optie was 25 usd neer te tellen voor een peperdure staatstaxi. Het verschil tussen staats en privé taxi's was ons toen nog onbekend, en gechokeerd door de hoge prijzen hebben we zeker een uur met de taxista's onderhandeld maar er echt geen cent afgekregen. Frustratie alom. Welcome to Cuba.

De stinkende straten van Havana zijn een echte urban jungle. Vuil en vies. Hier moet je echt je neus toeknijpen en goed zien waar je je voeten zet. Havana is een aaneenschakeling van statige koloniale huizen uit de jaren 50, maar het merendeel is helaas in erbarmelijke staat. Als ze gerenoveerd zijn, zijn het pareltjes. Maar de doorsnee Cubaan heeft geen geld voor renovatie dus zie je voornamelijk afgebrokkelde gevels, kapotte ramen, donkere trappenhallen met ingestorte trappen, en kapotte vensters. Af en toe hoor je zelfs het geluid van iets dat op de achtergrond is ingestort of naar beneden valt.

Sommige huizen zien er zodanig vervallen uit dat je haast niet kan geloven dat er nog mensen in wonen. Maar de waslijn met babykleedjes op het balkon toont duidelijk dat er in dit aftands kraakpand toch nog mensen leven. Ze proberen om alles zo goed mogelijk te reparen met de beperkte middelen die ze hebben, en zijn daarin uiterst creatief. We zagen een paar Cubanen die een gevel aan het restaureren waren met zelfgemaakte werktuigen. En een ander huis met maar liefst 10 veschillende soorten ramen ingezet.. je moet het doen met de middelen die je hebt in Cuba.

Wist je dat het voor Cubanen jaren lang verboden was om een huis te kopen of verkopen ? Fidel wou daar niets van weten. Er is nog maar sinds kort (sinds Raoul aan de macht is) sprake van een vrije vastgoedmarkt. Voordien kon je een huis enkel erven van je ouders, of je kon het ruilen met iemand maar er mocht geen geld voor uitgewisseld worden.

Maar soms schuilt er achter de afgeleefde gevels een 'hidden gem'. Onze eerste gastheer is een bekende Cubaanse athleet en heeft een statig koloniaal huis in het hartje van Havana waar hij enkele kamers verhuurd. Toen de taxi voor de deur stopte, moesten we even slikken. Een roestige deur in een oude kapotte gevel met een paar loshangende electriciteitskabels in een super vuile straat. Maar toen we eenmaal boven de deur open deden stonden we compleet versteld... hoge versierde plafonds, prachtige mozaikvloeren, klassieke zware houten meubels afgewerkt met marmer en goud, en alles kraaknet. Never judge a book by its' cover.

De eye-catcher van Cuba zijn de oldtimers die je overal ziet rondrijden. Oude Chevrolets en Fords uit de jaren '50 domineren het straatbeeld. Allemaal hebben ze nieuwe motors, maar de carrosserie (of wat er van overblijft) is meestal nog origineel. Ze worden op alle vlakken ingezet, als privé-voertuig, als taxi. Je ziet echt zelden een moderne auto. Sinds Fidel aan de macht gekomen is begin jaren '60 heeft hij alle banden met America (en dus ook alle bondgenoten van America) verbroken. Vanwege het handelsboycot van de US was het onmogellijk om nog auto's of onderdelen vanuit andere landen in te voeren, met uitzondering van wat Lada's uit de Sovjetunie en wat Trabantjes uit Oost-Duitsland. Deze oude amerikaanse beauties zijn dus telkens opnieuw weer opgelapt en nieuw leven ingeblazen. Wij kijken alvast onze ogen uit.

Op één van onze ontdekkingstochten belanden we in het Castillo de Morro, een oud fort dat uitkijkt over de haven van Havana. Dit fort is van de hand van dezelfde architect die het Castillo San Felipe de Barajas gebouwd heeft dat we in Cartagena bezocht hebben. Maar helaas is het Castillo de Morro nogal aan zijn lot overgelaten... in elk hoekje ligt rommel en afval, het stinkt er naar urine en als klap op de vuurpijl staat de achterkant van het middenplein onder water door een gesprongen leiding. Uit de dikke laag groene algen en de verrotte muur kan je afleiden dat deze lek er niet zomaar overnacht gekomen is, het water moet hier al maandenlang over de stenen sijpelen. Geen kat die er iets aan doet. Een prachtig historisch fort van 1589, laat het maar verotten. Nogthans betaal je hier wel 10 usd inkom. Het is wel duidelijk dat dat geld niet besteed wordt aan onderhoud en restauratie maar waarschijnlijk ergens in iemands zak verdwijnt en zonder scupules aan rum en sigaren wordt gespendeerd.

In een hoekje van dit verwaarloosde fort vonden we een trapje dat leidde naar een verstopt kamertje. Een man wenkte ons naar binnen. Bleek dat hij de Havenkapitein van Havana is en dit zijn kantoor is. Een kale kamer met een ouderwets bureau met een telefoon, een radiotransmitter, een verrekijker en een seinlicht. Hij loodst de schepen binnen en houdt het hele reilen en zeilen van de haven bij in een ouderwets logboek volgekribbeld met potlood. Geweldig. Ik zou me niet kunnen inbeelden dat ze in de haven van Antwerpen nog op zo'n manier zouden kunnen werken. In Cuba is de tijd echt nog blijven stilstaan.

Met veel te zien en weinig tijd besluiten we om door te reizen naar onze volgende halte, Viñales.